Strandleven aan de Bahía de la Concha in San Sebastian: steiger die uitkomt in de oceaan, is zeer populair als zonterras en flaneerboulevard.

SAN SEBASTIAN, 12 SEPTEMBER 2011. Om het verhaal van San Sebastian iets beter te begrijpen, rijden we eerst een kilometer of honderd diep het Baskenland in. Westwaarts, richting Bilbao, bij Durango de snelweg af en dan elf kilometer naar het zuiden. Het is feest op de Puerto de Urkiola. Een puist in een natuurpark, de steile scherprechter in de voorlaatste etappe van Bilbao naar Vitoria Gasteiz in de Ronde van Spanje.

De renners laten nog uren op zich wachten, maar duizenden mensen verzamelen zich nu al op de flanken van de berg. Op de zevenhonderd meter hoge top is het druk rond het café, het restaurant, de ijscokramen en bij het kerkje. In het gras, in de schaduw van de bomen, zitten en liggen overal mensen. Families en vriendengroepen hebben zich verzameld rond de schaal met paella, de barbecue en de flessen txacoli. De sfeer is gemoedelijk. Een picknickplek was zelden zo aangenaam. Waar je ook kijkt, zie je oranje; de ‘nationale’ kleur van de trotse Basken.

Voor het eerst in 33 jaar waagt de Vuelta zich weer in het Baskenland. In 1978 wordt de tijdrit in San Sebastian afgelast, omdat aanhangers van de Baskische afscheidingsbeweging ETA de route barricaderen met spijkers en houten planken. Vandaag, zaterdag 10 september, wordt er door wielersupporters in deze prachtige streek collectief gezongen op een berg en is er zelfs een kleine anti-ETA demonstratie.

Dit is het nieuwe elan van een regio die jarenlang heeft gezucht onder het geweld van de Spaanse burgeroorlog, het regime van dictator Franco en de ETA. De politieke onrust sluimert op de achtergrond nog steeds en veel burgers missen het zelfvertrouwen om te geloven in een betere, conflictloze toekomst, maar beetje bij beetje wordt er weer vooruit gekeken. De arrestaties van een aantal ETA-kopstukken en de terugkeer van de geliefde Vuelta in dit wielermaffe gebied markeert de start van een nieuw tijdperk.

De hoop wordt verder aangewakkerd door de beleidsmakers van het magische jaar 2016 die met de leus culture to overcome violence duidelijk maken dat het Noord-Spaanse San Sebastian – over vijf jaar Culturele Hoofdstad van Europa – de voortrekkersrol op zich wil nemen. Op het stadhuis hangt een oranje bannier met de tekst We’ve done it! die het binnenhalen van de prestigieuze titel onderstreept en wat verderop wappert een kleiner wit spandoek met de tekst ‘nee tegen de ETA’.

Op het terras van de Kite Bar, achter het stadhuis, vertelt Eva Salaberria over de duizenden gesprekken die de organisatie heeft gevoerd met burgers. Om te horen wat ze verwachten van cultuurhoofdstad, wat ze willen, welke rol ze zelf kunnen spelen. “Het geweld dat deze regio heeft gedomineerd, is een aspect dat je niet kunt weggummen. Mensen beginnen er telkens weer over. Ze willen vooruit, maar weten vaak niet hoe. Cultuur kan ze daarbij helpen. Denk daarbij niet alleen aan ons Filmfestival, theater of de fraaie gebouwen waarin voorstellingen plaatsvinden, cultuur is ook economie, gastronomie en sport.”

Salaberria is al 22 jaar in dienst bij de gemeente. Cultuur? Heel eerlijk? Daar had ze niks mee. Maar sinds ze lid is van het projectteam zijn haar ogen geopend. “Het is heel mooi wat dit losmaakt bij mensen. Dit is zoiets groots. Ik heb nog nooit meegemaakt dat én de burgemeester en het hoofd van de provincie én de president van de Baskische regering het zo snel met elkaar eens waren: San Sebastian 2016 moest en zou er komen. Echt uniek. Iedereen voelt aan dat het tijd is voor een nieuwe wind. Dit is het moment.”

San Sebastian: 183.000 inwoners

Het vaak wat onderschatte culturele leven in San Sebastian staat volop in de schijnwerpers dankzij de eind juni verzilverde kandidatuur. Ineens berichten nationale en internationale kranten volop over de pluspunten van de stad die gebouwd is rond de Bahía de la Concha, de baai die in de vorm van een schelp die de Atlantische oceaan op afstand houdt. Wie hier een paar dagen heeft rondgelopen kan niet anders dan meegaan in de euforie.

Er is volop cultuurhistorie, prachtige oude gebouwen, maar ook de nieuwe Kursaal van architect Rafael Moneo en de moderne uitbouw van Museo San Telmo. Achter het station wordt een voormalige tabaksfabriek, Tabakalera, de komende vijf jaar omgebouwd tot culturele broedplaats.

De combinatie van zandstranden, brede boulevards en sjieke winkelstraten die bijna Zwitsers aandoen, is een toeristenmagneet. Culinaire kenners weten de weg naar San Sebastian al jaren te vinden: van alle driesterren restaurants in Spanje ligt de helft hier. En soms is de plaatselijke voetbalclub Real Sociedad even wereldnieuws als ze, zoals gisteravond, met 2-2 gelijkspelen in het eigen Estadio Anoeta tegen Europese grootmacht Barcelona.

Er wordt hard gewerkt aan het verbeteren van het treinnetwerk, dat een aantal Baskische plaatsen dichter bij elkaar brengt. Vanaf 2020 rijdt er bovendien een metro in San Sebastian. Dat zijn de prettige bijkomstigheden waar de beslissingsmakers, als je eenmaal culturele hoofdstad bent, wat makkelijker hun handtekening onder zetten. Intussen zie je her en der in de stad de officiële stickers opduiken: winkeliers en taxichauffeurs betuigen hun steun aan het culturele jaar dat hun in 2016 wacht.

Dat noemen ze trots. En die karaktereigenschap hebben de inwoners San Sebastian in overvloed, weet Salaberria. De twinkeling in haar ogen zegt genoeg. Ze is geboren en getogen in Donostia, de Baskische benaming van haar stad. “Wij zijn trotse mensen, fier op onze afkomst. Misschien zijn we soms wel eens te trots. Je zou het dan bijna arrogant kunnen noemen. Ik heb genoeg mensen gesproken die het niet nodig vinden om cultuurhoofdstad te zijn. We hebben alles toch al, hoor je dan.”

Ze herkent dat. Zo zit ze zelf ook wel een beetje in elkaar. Maar Salaberria is inmiddels ook overtuigd dat ze verder moet kijken. De blik is gericht op de regio, van culturele partnersteden Bilbao tot Bayonne in Frankrijk, en nog verder Europa in. “San Sebastian heeft een naar binnen gekeerde mentaliteit. Dat kunnen we ons niet langer permitteren. Heel veel mensen die in San Sebastian werken, wonen bijvoorbeeld in het Franse grensplaatsje Hendaye. We moeten nu echt vooruit. Ik heb zelf drie kinderen, van wie er een in Amerika gaat studeren en de ander wil naar Azië. Ik besef dat de wereld groter is dan San Sebastian. Dat helpt wel bij het verkondigen van de boodschap.”