Prinzessinnengarten in Kreuzberg: de buurttuin komt tot leven in de zomer.

BERLIJN, 8 JANUARI 2012. Het hek is op slot. Geen beweging in te krijgen. Maar dat is voor een stuk grond van zesduizend vierkante meter dat vooral in de zomermaanden floreert niet onlogisch. Als je de kleurrijke foto’s op internet hebt gezien, biedt de Prinzessinnengarten op deze regenachtige januaridag een ietwat treurig aanblik. Een tuin met zo’n mooie naam gedijt ongetwijfeld beter in de zon.

Moritzplatz, Berlijn. Naast de rotonde waaronder lijn 8 van de U-Bahn dagelijks van halte Wittenau naar Hermanstrasse raast, doet L. een klein veldonderzoek. Dit tijdelijk park in Kreuzberg is een van de voorbeelden in de tentoonstelling Gedeelde Grond, momenteel te zien in NAiM/Bureau Europa in Maastricht. Centrale vraag: wat zijn de mogelijkheden en kansen voor het tijdelijk in gebruik nemen van braakliggende terreinen? Zoals straks het nog in te richten Sphinxpark in Maastricht.

Moet je net weer een paar dagen in Berlijn zijn. Een stad die in de Champions League speelt als het gaat om het beantwoorden van dit soort vraagstukken. Platgebombardeerd in de Tweede Wereldoorlog en – ongevraagd – opgezadeld met een surplus aan open ruimtes. Het is de natte droom van stadsplanners en ontwerpers, die Berlijn de laatste decennia hebben omgetoverd tot een hip, creatief en innovatief bastion. Een metamorfose waar je U tegen zegt en die zijn gelijke in Europa niet kent.

Maar het dwangmatig volbouwen van elke lege plek met soms schitterende gebouwen en af en toe ook iets minder fraaie architectonische hoogstandjes roept bij inwoners steeds meer weerstand op. Ze klagen over een gebrek aan licht, ruimte en groen in de stad. De prestigieuze Internationale Bauausstellung (IBA) komt in 2020 naar Berlijn en een van de thema’s is Berlin Raumstadt: koester de lap grond die nog geen functie vervult en niet wordt onderhouden.

Kijk naar de Prinzessinnengarten. Het stuk niemandsland, dat een halve eeuw lang verborgen lag in de schaduw van de Berlijnse muur, is sinds de zomer van 2009 in gebruik als ecologische buurttuin. De organisatie Nomadisch Grün kweekt er in samenwerking met de wijkbewoners groenten en fruit. De vele planten en bomen zorgen voor een beter microklimaat. Het is ook een ontmoetingsplek, met een café en terras. Het stadsbestuur bekijkt elk jaar opnieuw of ze een vergunning afgeeft.

Berlijn: 3,4 miljoen inwoners

Als het maar ‘groen’ is, dan wordt er wel geld voor vrijgemaakt of toestemming verleend. Het is een invulling geheel in de traditie van de Duitsers, de Berlijners voorop. Dat leer je in de door architect I.M. Pei ontworpen uitbouw van het Deutsches Historisches Museum, waar tot en met begin maart nog de expositie Unter Bäumen. Die Deutschen und der Wald te bezoeken is. Van stadstuin en park naar het bos, het is slechts een kleine stap.

Volgens historicus en politicoloog Herfried Münkler is de Duitse geschiedenis in het bos begonnen. Op een oud affiche in het museum is ‘in het bos klopt het Duitse hart’ te lezen. Socioloog Werner Sombart, overleden in 1941, schreef ooit dat uit het Duitse bos “alle Europese cultuur is voortgekomen”. Een plek waar Duitsers zich veilig voelden, waar hun kinderen konden spelen, en waar ze naar terug konden verlangen als ze tijdelijk ergens anders waren.

Adolf Hitler maakt van het Duitse bos een symbool van het nationaal-socialisme, waar vanaf 1933 bordjes verschenen waarop stond dat Joden er niet welkom waren. De fraaie tentoonstelling loodst je door de interessante geschiedenis. De sprookjes, de films met de talloze ontluikende liefdes in bosrijke gebieden zoals het Schwarzwald, de boeken en het toerisme: de ‘groene’ link is onmiskenbaar aanwezig.

Terug naar de Prinzessinnengarten aan de Moritzplatz. Het regent nog steeds. De felgele fiets voor het hek verraadt leven. Ergens… Op het bord staat dat de tuin om 14.00 uur opengaat, maar daar willen we niet op rekenen. We hebben geleerd dat dit een lokaal initiatief is dat voortborduurt op een lange Duitse traditie.

Voor wie dit te kleinschalig vindt, ga naar het oudste publieke stadpark Tiergarten. Of stap in de auto en rij naar Grünewald, het bos in het westen van Berlijn, met zijn talrijke lieflijke meren. Of stap in de U2, de metro in de richting van Ruhleben. Ter hoogte van Gleisdreieck zie je een enorme bouwput. Drie keer raden wat ze hier aan het construeren zijn. Juist ja, een stadspark.