Sammlung Boros: her en der zitten nog oude, stalen deuren en luiken in de muur.

BERLIJN, 1 DECEMBER 2012. Mijn debuut in een darkroom. Nee, die ervaring sierde mijn to do-lijstje niet. Toch sta ik er op deze winterse zaterdagochtend middenin. Hoewel niet prioriteit nummer één, had ik mij dit toch iets anders voorgesteld. Aardedonker vooral. De geur van zweet. Gekreun. Hier brandt het TL-licht. Alle mensen hebben kleren aan. Ze zwijgen, bestuderen een kunstwerk van Thomas Ruff. En toch. Ooit was dit wel degelijk een schaars verlichte kamer waar mensen seks met elkaar hadden.

“Kijk maar”, zegt modestudente Regina, onze gids. Ze wijst op de sterk afbladderende zwarte verf. “Toen deze plek in de jaren negentig een technoclub was – ze zeggen de hardste van Berlijn – was dit een onvervalste darkroom. De seksfeesten hier waren berucht.” Vriend B. kan zich niet meer inhouden. “Hopelijk hebben ze die muren wel goed schoongespoten.”

Welkom in Sammlung Boros. Historische plek. Voormalige bunker uit de Tweede Wereldoorlog in de Rheinhardtstrasse, Berlijn Mitte. Met drieduizend man tegelijk kon je hier schuilen, in kleine kamers op vijf verschillende verdiepingen: 1 persoon per vierkante meter. Het gebouw komt schier onaangetast uit de zware strijd. Dient een tijdje als gevangenis, opslagplaats voor fruit uit Cuba en maakt daarna naam als uitgaansplek.

Nu woont Christian Boros met zijn vrouw en zoontje in het penthouse op het dak van de bunker. Hij stelt zijn ‘huis’ ter beschikking aan kleine groepjes mensen die voor een tientje per persoon in anderhalf uur langs zijn verzameling moderne kunst mogen slenteren. Je kunt hier overigens niet zomaar binnenlopen. Een gids als Regina is verplicht. De rondleidingen zijn populair. Het duurt vaak weken voordat je online een plek kunt reserveren. Sinds september is er een nieuwe expositie met werk, bij elkaar gekocht door Boros. Het is slechts een derde van wat hij inmiddels in bezit heeft. Maar de tentoonstelling wisselt pas over vier jaar.

Berlijn: 3,4 miljoen inwoners

We staan in het stalen trappenhuis dat rechtstreeks naar het penthouse leidt. Het is een deel van de bunker waar de betonnen muren, soms drie meter dik, moesten worden uitgeboord om ruimte te maken. De klus, uitgevoerd door een gespecialiseerd Turks bedrijf, nam een half jaar in beslag. Een etage lager staat een voetbaltafel. Nee nee, we moeten er niks artistieks achter zoeken. Het is de uitlaatklep van Boros zoontje.

Kunst in een bunker. Sammlung Boros is een begrip geworden dat ook steeds vaker op het toeristisch menu terechtkomt. Ook de verstokte Lonely Planetfan kan het in zijn vertrouwde stadsgids onder het kopje ‘kunstgaleries’ vinden. Het is vooral de surrealistische ervaring van het kijken naar moderne kunst in een historisch gebouw uit de Nazi-tijd dat het zo bijzonder maakt. Er zijn geen ramen. Her en der zitten nog oude, stalen deuren en luiken in de muur. De grote geschilderde pijlen op het beton waren ooit fluorescerend om de bezoekers van de techno- en seksfeesten in het donker de weg te wijzen. Uiteraard valt hier je telefoonverbinding meestal weg.

Hoe surreëel wil je het hebben? In de ene ruimte verbazen we ons over een machine die non stop popcorn maakt – kunst, jawel – en in de andere kamer kijken we naar een boom. Eentje zonder bladeren. In stukjes gehakt en weer in elkaar gezet. Op de scharnierpunten zitten schroeven. Het was, zo vertelt Regina, een puzzel om het werk van de wereldberoemde Chinese kunstenaar Ai WeiWei op te bouwen. De oplossing zou je niet een, twee, drie verwachten in een bunker: Skype. Ai WeiWei kroop achter zijn computer en gaf in woord en beeld aanwijzingen. De oorlogsbunker van weleer is salonfähig geworden.