Daklozen liggen onder de palmbomen bij The Embarcadero, aan de baai van San Francisco.

SAN FRANCISCO, 26 MEI 2013. Op de kaart van San Francisco splijt Market Street het stadshart rigoreus in tweeën. Met links, het westen, wijken als Financial District en Chinatown en oostelijk South Beach, cultureel SoMa en ‘gay’ Castro. Het is de aorta van een metropool die notoire stedentrippers het geluk op een presenteerblaadje aanbiedt. Je hoeft nooit ver te zoeken om een museum, park, gebouw of kunstwerk te vinden dat je van je lijst wilde afvinken. Maar op Market Street komt ook de schaduwzijde van deze stad – van een natie misschien wel – op brute wijze aan het licht.

De ene dakloze haalt de andere in en vraagt: “Heb je misschien een dollar voor me?” Het klinkt als een grap, maar het is de bittere realiteit op UN Plaza, het plein van de Verenigde Naties.

Het is zondagochtend. We zijn onze wandeling gestart in Castro. Het is zes kilometer, Market Street bergafwaarts naar de San Francisco Bay. We zijn halverwege en ik ben de tel al kwijtgeraakt. Ik heb ze zien liggen, in hun slaapzak in een portiek. Slapend met hun hoofd op hun hele hebben en houwen, slordig op elkaar gestapeld in een winkelwagen. Ik staar ze na, als ze slaapdronken langs lopen. “Ze lijken het wel gezellig te hebben samen”, zegt L. We kijken hoe ze onder een boom elkaars gezelschap zoeken en de blikjes bier opentrekken. Er wordt gelachen. Om de paar meter komen we ze tegen. Derde wereldproblematiek in Amerika. Je weet dat het bestaat, kent de verhalen, de voorgeschiedenis. Maar toch. Opvallend? Schokkend? Tragisch? We zoeken naar het juiste gevoel bij de beelden.

En dan is dit alleen nog maar Market Street. We hebben ze ook al in Golden Gate Park zien samenklitten. Onder de palmbomen aan The Embarcadero, de weg aan de baai bij Ferry Building, liggen ze in groepjes in het gras. Waar niet eigenlijk? Dit is wat de San Francisco Chronicle een decennia geleden al ‘Shame of the city’ noemde. De krant maakte een verslaggever en fotograaf een half jaar lang vrij om over de wereld van de daklozen te berichten. Op micro-niveau een macro sociaal en economisch probleem journalistiek aanpakken; het kon zelfs op de goedkeuring van toenmalig president George W. Bush rekenen.

Anno 2013 is er niet veel veranderd. Het is er hooguit iets slechter op geworden. San Francisco is, samen met Los Angeles, nog steeds de Amerikaanse hoofdstad als het gaat om daklozen. De nasleep van de economische crisis en de gebarsten dotcom bubble is voelbaar. California, de veelgeroemde Gouden Staat, is praktisch failliet. Het geld is op. Publieke voorzieningen worden fors ingeperkt, mensen zijn met hun baan ook hun ziektekostenverzekering en hun huis kwijt geraakt.

San Francisco: 806.000 inwoners

180 miljoen euro pompt San Francisco jaarlijks in diverse projecten om mensen van de straat te houden. Dat is meer dan welke stad dan ook, maar het helpt nauwelijks. Nog steeds zijn er, naar schatting, tienduizend mensen dakloos van wie ongeveer de helft niet geholpen wíl worden. Het zijn cijfers die exemplarisch zijn voor de problemen in de Verenigde Staten. Er zitten grote gaten in het sociale vangnet. Als er iets nadrukkelijk aan de oppervlakte komt na een maand reizen door dit land, is dat het wel.

De Amerikaanse economie mag dan al een aantal kwartalen langzaam aantrekken, de bank- en hypotheekcrisis en de daarop volgende ontslaggolf heeft de afgelopen jaren veel slachtoffers gemaakt. Gezinnen stonden van de ene op de andere dag op straat. Letterlijk. Het is te merken. Van New York tot Las Vegas. Elke stad heeft zijn eigen schandvlek. Dé oplossing is er niet. Het landelijk aantal daklozen is ongeveer 650.000. Alhoewel dat getal niet helemaal betrouwbaar wordt geacht. In werkelijkheid zijn het er waarschijnlijk veel meer.

In Santa Barbara, rustoord voor de rijken, zagen wij anderhalve week geleden de start van een etappe in de Tour of California. Het startschot van de wielerwedstrijd vindt plaats voor een van de duurste resorts van de stad, het Hilton Fess Parker’s Double Tree, praktisch aan het strand. Je krijgt hier geen kamer onder de 150 euro. Er tegenover, op de parkeerplaats, bivakkeren mensen in hun camper of auto. Ze mogen hier overdag legaal staan. Iemand van de gemeente komt elke dag informeren hoe het met ze gaat. Een gezin krijgt 600 dollar per maand om eten te kopen. Het contrast, uitgerekend op deze plek, kan niet veel groter zijn.

Market Street, San Francisco. Achter de bushalte vlakbij het stadhuis in Civic Center zit een tiental Aziatische vrouwen. Er ligt eten op de grond. Brood, nootjes, koekjes, fruit. Het is een soort voedselbank in de openlucht. Slim. Dit is een belangrijke doorgangsroute van de dakloze. Er staat er eentje met een zak pinda’s in zijn handen. Kost 1 dollar, zegt een vrouwtje met schelle stem. Pure handel dit. Hij geeft het terug. Met een zuur gezicht. Te duur. En loopt door. Wij ook. In verwondering. We zoeken nog steeds naar het juiste gevoel bij de tragische beelden.

Aziaten verkopen etenswaar aan daklozen in Downtown (Market Street) San Francisco.