Marshallhuis in Reykjavik, waar de studio van Olafur Eliasson gevestigd is.

REYKJAVIK, 7 SEPTEMBER 2019. Als de stad nog slaapt en de bus zich langs de Atlantische Oceaan over de brede boulevard een weg baant door de IJslandse nacht, zie je Harpa zoals haar scheppers het hebben bedacht. Dan dansen de LED-lichtjes van links naar rechts, van boven naar beneden of in patronen die zich qua choreografie niet precies laten beschrijven. De lichtshow op de glazen façade van Reykjaviks iconische concerthal is geen minuut hetzelfde.

“Over een jaar of duizend hebben we de kosten wel afbetaald”, zegt de chauffeur cynisch, terwijl hij richting de internationale luchthaven rijdt. Voor de inwoners van IJsland staat Harpa symbool voor de recente, turbulente, geschiedenis van het land. Na de ineenstorting van de economie, lag de bouw ruim twee jaar stil. Nu is het voltooide project de belichaming van een periode van overmoed én de herrijzenis. “De toeristen blijven maar komen: 2,3 miljoen vorig jaar. Kijk, er wordt overal gebouwd. Nieuwe hotels, nieuwe flats. Het gaat kennelijk weer hartstikke goed met ons!”

In het donker is Harpa een schitterend schouwspel van telkens veranderende kleuren. Overdag reflecteert het water en licht in de glazen frames, geïnspireerd op de basaltkristallen die zo typisch zijn voor de geologie van het IJslandse landschap. Ze lijken nog het meest op grote visschubben. De man die het orkestreerde, Olafur Eliasson, zegt daarover: “Je moet je afvragen waar je eigenlijk naar kijkt. Wat betekent kijken eigenlijk en waarom zie ik de dingen zoals ik ze zie.”

Vanuit zijn studio aan de overkant van het water kun je de thuishaven van het IJslands Symfonieorkest en de IJslandse Opera zien liggen. Samen met architect Henning Larsen is Eliasson verantwoordelijk voor het ontwerp van Harpa. Op donderdagavond kun je ook na zes uur ’s avonds zijn werkplaats bezoeken. Als je maar weinig vrije tijd hebt, maakt de expositieruimte van een van ’s werelds meest invloedrijke kunstenaars natuurlijk nieuwsgierig.

Dus rij je naar Grandi, een populaire opkomende wijk in de oude haven van Reykjavik. Kunstenaars en chef-koks verdrijven langzaam maar zeker de vissers. De vislucht die je hier opsnuift is niet van een verse vangst, maar die van fish and chips uit de restaurants. Eliasson exposeert zijn meer bescheiden kunstwerken op de tweede verdieping van het Marshallhuis, een voormalige vismeelfabriek uit 1948. Het spierwitte gebouw doet dienst als cultureel centrum.

De locatie is fraai. Je kijkt uit op de ingetogen skyline van Reykjavik, de omliggende bergen en de Faxaflói-baai.  Loop bij het water vooral even het hoekje om, naar Þúfa, een kleine groene heuvel. Volg het spiraalvormig pad naar boven, waar je op een smalle houten schuur stuit. De vis hangt hier te drogen. Een eerbetoon van kunstenaar Ólöf Nordal aan zijn IJslandse voorvaderen die op deze manier konden overleven op dit eiland in de Atlantische Oceaan.

Reykjavik: 200.000 inwoners

Het IJslandse landschap is de grote inspiratiebron voor Olafur Eliasson. Zijn werk beweegt zich op het snijvlak van beeldende kunst, architectuur en design. Vanavond is hij er niet, maar hij zit graag in zijn studio in Reykjavik om inspiratie op te doen vanwege de buitengewone lichtkwaliteit in IJsland vanwege de hoge breedtegraad van het eiland.

In een interview ter gelegenheid van zijn grote overzichtstentoonstelling, tot 5 januari 2020 in Tate Modern in Londen, diept hij een herinnering op aan de oliecrisis van de jaren zeventig. De regering schakelt de stroom om 20.00 uur uit om energie te besparen. De uitval wordt aangekondigd door het luiden van de kerkklokken. Eliasson herinnert zich de lange, spookachtige schemeringen van dichte kleuren en lange schaduwen die de enige lichtbron waren. Geboren in Kopenhagen, grijpen zijn baanbrekende projecten terug op zijn IJslandse jeugd. Licht, water en lucht zijn steeds terugkerende en dominante thema’s. Ze laten niemand onbewogen.

Mijn kinderen vinden zijn regenboogpanorama bovenop het ARoS-kunsthuis in het Deense Aarhus nog steeds een van de leukste ervaringen die ze ooit in een museum hebben beleefd. Eerder dit jaar was ik net te laat voor zijn installatie van smeltende ijsblokken die hij uit het Poolgebied had laten verschepen naar de ingang van Tate Modern, de kunstinstelling waar hij met de enscenering van een zonsondergang in de turbinehal in 2003 zijn naam voor altijd had gevestigd. Twee miljoen bezoekers zagen het ‘Weather Project’.

Met een kleine disco-show op de gevel van Harpa neem ik afscheid van Reykjavik. Maar van de creatieve uitspattingen van de man die omschreven wordt als ‘ecologisch betrokken’ en activistisch kunstenaar hebben we het laatste nog niet gezien of gehoord.

Vanuit de oude haven van Reykjavik heb je zicht op concertgebouw Harpa.